کد مطلب:26362 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:22

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

مگر نه اين است كه همه انسانها آزاد آفريده شدهاند و برتري به تقوا است، پس چرا كنيز يا غلام در اسلام مورد قبول واقع شده و چرا ائمه كنيز و غلام داشتهاند؟ آيا اكنون نيز ميتوان دختران آواره را به عنوان كنيز در خانه نگه داشت؟ آيا صرفاً به دليل كنيز بودن محرم ميشوند يا بايد خطبه عقد را خواند؟

گرچه در قرآن مجيد مسئله استرقاق (بردهگيري و بردهداري) به عنوان يك دستور حتمي در مورد اسيران جنگي نيامده، ولي نميتوان انكار كرد كه احكامي در قرآن براي بردگان ذكر شده است كه اصل وجود بردگي را در زمان پيامبرصلي الله وعليه وآله و صدر اسلام اثبات ميكند، مانند احكامي كه در مورد ازدواج با بردگان يا احكام محرميت در آيات متعدد آمده است.

ريشه يابي استرقاق (بردهداري):

بردگي و برده داري قبل از اسلام در زمان جاهليت و قبل از آن در ميان ملل جهان رواج داشت و علت آن، يكي جنگها و درگيريهاي فراوان بين اقوام و قبايل بود. در اين جنگها تعدادي كشته و تعدادي به اسارت گرفته ميشدند. هر قبيله و قوم علامت پيروزي خود را كشتار بيشتر و اسير گرفتن از طرف مقابل ميدانست. هر كدام كه بيشتر كشته ميداد و افرادش بيشتر اسير دشمن ميشد، شكست خورده و مغلوب محسوب ميشد.

عامل دوم: فقر و فلاكت و بدبختي برخي از جوامع عقب افتاده يكي از ريشههاي بردگي بود. افراد طماع و سودجو وارد مناطق محروم و فقير ميشدند و با اندك پول و غذايي آنان را فريب داده، به مناطق ثروتمند ميبردند و آنان را به اين و آن ميفروختند و پول هنگفتي به جيب ميزدند.

گرچه در زمان ما كه زمان تمدن و ترقي محسوب ميشود، بردگي ظاهراً الغا شده و رسماً در جايي مسئله بردگي مطرح نيست؛ اما عملاً بردگي به شكل ديگر بلكه به صورت خطرناكتر رواج دارد. بردگي تابع اسم نيست. آنچه زشت و ناپسند است، مفهوم و محتواي بردگي است. ميدانيم اين مفهوم و محتوا در كشورهاي استعمارگر و استعمارزده و عقب افتاده هر دو وجود دارد و فروش دختران و كودكان و بهرهگيري از آنها، يكي از نمونههاي آن است.

بنابراين بردگي و بردهداري چيزي نيست كه اسلام آن را آورده باشد، بلكه قبل از اسلام بوده است. فقط در مورد عامل اول يعني اسيران جنگي، طرح بردهداري را آن هم نه به شكل غلطآميز، بلكه به شكل صحيح و معقول به عنوان طرحي براي اداره اسيران جنگي پذيرفته، ولي مقصود اسلام از آن اصلاح و تربيت بوده است. اسيران كافري كه به دست مسلمانان ميافتادند، كم كم در جامعه اسلامي تربيت يافته و بعد آزاد ميشدند. اگر صلاح در اين باشد كه اسيران را نگه دارند و آنها را آزاد نكنند تا دوباره در مقابل مسلمانان به جنگ برخيزند، از طرفي مؤونهاي براي دولت اسلامي نداشته باشد و در ضمن آنان در جامعه اسلامي حل شده و تحت تأثير تربيتهاي اسلامي قرار گيرند، بهترين طرح اين است كه آنان را به افراد متموّل مسلمان بفروشند، در نتيجه مسئوليت حفظ و نگهداري اسير جنگي برعهده دولت نيست، بلكه پولي از بابت آن به بيت المال افزوده ميشود و حاكم اسلامي پول آن يا خود اسيران را بين رزمندگان تقسيم ميكند و براي دولت هزينهاي ايجاد نميكند. در ضمن اسير كافر نيز ميان جامعه اسلامي به كار و تلاش مشغول ميشود و با اسلام و مسلمانان و فرهنگ اسلامي آشنا شده و هدايت مييابد.

از برنامهها و دستورهاي اسلامي، اصلاح و تربيت اسيران و تأكيد بر حفظ حرمت مقام انساني بردگان است، مثلاً پيامبرصلي الله وعليه وآله ميفرمود: كاري كه برده تاب آن را ندارد، به او واگذار نكنيد و هر چه خودتان ميخوريد، به او بدهيد.

تفسير نمونه، ج 21، ص 422.

عليعليهالسلام به غلام خود قنبر فرمود: من از خداي خود شرم دارم كه لباسي بهتر از تو بپوشم، زيرا رسول خداصلي الله وعليه وآله ميفرمود: از آنچه خودتان ميپوشيد، بر آنها بپوشانيد و از آنچه خود ميخوريد، به آنان غذا دهيد.

همان، ص 421.

اين روايت و روايات ديگر به خوبي ميرساند كه مفهوم بردگي در اسلام با آنچه ديگران داشته و دارند، كاملا. متفاوت است. از طرفي تأكيد اسلام بر آزادي بندگان و تشويق مسلمانان بر آزادسازي آنان فراوان است و راههاي گوناگوني را براي تحقق اين مسئله در احكام ديني در نظر گرفته است، مثلاً مقداري از زكات را براي آزادي بندگان در نظر گرفته يا كفاره كسي كه قسم بخورد و بر آن پايبند نباشد يا عمداً روزهخواري كند، آزاد كردن يك بنده دانسته شده است.

بنابراين اسلام در مرحله اول با بردگي و بردهداري موافق نيست، ولي در مقام اضطرار در مورد اسيران جنگي، طرح بردگي به شكل صحيح (نه به مفهوم غلط) آن طرح خوب و بي دردسري براي دولت اسلامي است. با اين حال اصل بردهداري در مورد اسيران جنگي به صلاحديد حاكم اسلامي (پيامبر، امام و فقيه جامع الشرائط) است. امروزه مسئله بردهداري به آن صورت كه در گذشته وجود داشته، بين فقها و مجتهدان مطرح با استفاده از تفسير نمونه، ج 21، از ص 412 به بعد.

نيست و طريق محرميت جز از راه عقد شرعي نميتواند باشد.